آبیاری در کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که صنعت کشاورزی، یک صنعتِ مادر محسوب می‌شود. عدمِ وجود صنعت کشاورزی، به معنای عدم وجود زندگی است. استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های مناسب در کشاورزی، می‌تواند به تامین مواد غذایی منجر و نجات بخش بشریت شود. افزایش جمعیت و کاهش آب، جهان را با بحران غذایی روبه‌رو می‌کند. از این رو اهمیت به کشاورزی و روش‌های نوین آبیاری دوچندان می‌شود. برای کشف روش‌های بهینه آبیاری، مهندسان راهکارهایی که در طول تاریخ برای حفظ منابع آبی استفاه شده را بررسی می‌کنند. بسیاری از روش‌های سنتی، برای صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی، همچنان قابل استفاده هستند. روش‌های سنتی با کمی تغییر می‌توانند به روش‌های نوین و بهینه تبدیل شود. در این مقاله به بررسی روش‌های مختلف آبیاری در کشاورزی می‌پردازیم.
در نظر داشته باشید می‌توانید برای تهیه انواع ادوات و تجهیزات باغبانی و کشاورزی موجود در فروشگاه آنلاین کشاورزی بهاران، از اینجا وارد شوید.
کشت دیمی
کشتِ دیم یا دیم کاری، روشی برای کشاورزی است که معمولاً در مناطق خشک و کوهپایه استفاده می‌شود. آبیاری این محصولات دیمی، به طور طبیعی و تنها با بارش طبیعی برف و باران تامین می‌شود. سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل(فائو)، کشت دیم را روش بسیار مناسب برای مبارزه با کمبود موادغذایی می‌داند؛ از این رو سعی دارد این روش را در میان مردم آفریقا و بخشی از آسیا گسترده کند. کیفیت محصولات کشاورزی در کاشت دیم، به وضعیت آب‌وهوا، خاک و مقدار بارندگی سالیانه بستگی دارد.
آبیاری چیست؟
در کشتِ دیم، تنها با استفاده از بارش‌های آسمانی، آب به زمین کشاورزی می‌رسد. در آبیاری زمین کشاورزی، آب‌های ذخیره شده در چاه‌ها و یا استخرها را به صورت کنترل شده و با استفاده از کانال‌هایی به محصول کشاورزی کشت شده می‌رسانند. آبیاری به طور کلی به دو دسته‌ی آبیاری زیر سطحی و آبیاری سطحی تقسیم می‌شود. در حال حاضر در جهان، حدود ۸۵ درصد از زمین‌های کشاورزی به صورت سطحی آبیاری می‌شوند.
انواع منابع آبی در کشاورزی
قبل از اینکه به روش‌های مختلف آبیاری در کشاورزی بپردازیم، باید ابتدا انواع منابع آب مورد استفاده در بخش کشاورزی را شناسایی کنیم. منابع آب مورد استفاده در کشاورزی معمولاً به صورت زیرسطحی، سطحی راکد و سطحی جاری هستند. برخی از کشاورزان برای تولید محصول کشاورزی، از روش‌های نامتعارف برای آبیاری استفاده می‌کنند. روش‌های نامتعارفی مثل استفاده از آب شور دریا یا زهکشی‌ها. که البته این آب شور اغلب ضرری به مواد غذایی نمی‌رساند، بلکه حتی کیفیت آن را هم ممکن است بهبود دهد.
در این میان اما متاسفانه برخی به دلیل کمبود منابع آبی، با آب فاضلاب به کشاورزی می‌پردازند. که متاسفانه این روش برای مصرف کنندگان بسیار ناخوشایند است. بنابراین در این شرایط، که خشک‌سالی گریبان‌گیر کشور و کشاورزی شده است، بهتر است با روش‌های مختلف آبیاری آشنا شویم و سپس نسبت به شرایط، مناسب‌ترین روش را برای آبیاری محصولات کشاورزی انتخاب کنیم.
آبیاری سطحی
آبیاری سطحی، رایج‌ترین نوع سیستم آبیاری در ایران و جهان است. در صنعت کشاورزی ایران، بیش از ۹۵ درصد زمین‌های کشاورزی با استفاده از این روشِ آبیاری، به زیر کشت می‌رود. این سبک از آبیاری در کشاورزی قدیمی است و به انواع مختلف زیر تقسیم می‌شود:
- آبیاری غرقابی یا کرتی
- آبیاری نواری
- آبیاری جویچه‌ای(فارو)
آبیاری غرقابی یا کرتی
این روش آبیاری در کشاورزی، به عنوان بدترین نوع آبیاری محسوب می‌شود. چرا که در این روش آبیاری، مصرف آب بسیار بالا است. در ایران بیش از ۹۰ درصد منابع آبی در بخش کشاورزی استفاده می‌شود. اگر روش آبیاری غرقابی حذف شود، قطعا این درصد به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. به جوی ایجاد شده در این روش، کرت می‌گوید، از این رو روش غرقابی را نیز روش کرتی می‌نامند.
آبیاری نواری
آبیاری نواری، جایگزین مناسب برای روش‌های سنتی آبیاری مثل غرقابی است. در این روش، آب را با یکسری نوارها به ضخامت‌های مختلف هدایت می‌کنند. توزیع آب در روش نواری به تمام نقاط زمین کشاورزی، به طور یکسان صورت می‌گیرد.
آبیاری جویچه‌ای یا فارو
این روش آبیاری در کشاورزی، بیشتر از یک قرن است که وارد ایران شده است. در این روش، زمین کشاورزی به جوی‌های کوچک و پشته‌هایی در بین جوی‌ها تقسیم می‌شود. به دلیل مکانیزه بودن مراحل کار، به نیروهای کار کمتری احتیاج است. برای ایجاد این جوی‌های کوچک به ادوات و ماشین‌های کشاورزی احتیاج داریم.
در نظر داشته باشید می‌توانید برای تهیه انواع ادوات و تجهیزات باغبانی و کشاورزی موجود در فروشگاه آنلاین کشاورزی بهاران، از اینجا وارد شوید.
آبیاری تحت فشار
در آبیاری تحت فشار، آب را با فشار زیاد و درون لوله‌هایی هدایت می‌کنند. این روش به طور تأثیرگذاری باعث صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود و روش بسیار مناسبی برای جایگزین روش غرقابی است .آبیاری قطره‌ای و بارانی، جز روش‌های تحت فشار محسوب می‌شوند.
آبیاری قطره‌ای
در آبیاری قطره‌ای، فشار کمی بیشتر از فشار اتمسفر است. این فشار باعث می‌شود که آب از قطره چکان‌های لوله آبیاری به ریشه گیاهان در زمین کشاورزی بچکد. در این روش سطح گیاه تا عمق کم، همیشه مرطوب است. با این روش، آب بر روی زمین جاری نمی‌شود، بنابراین تبخیر آب خیلی کمتر است. از آنجا که برای آبیاری زمین کشاورزی با روش قطره‌ای باید لوله‌های آبیاری را به شکل شبکه تنظیم کنید، هرچه طراحی این شبکه بهتر و دقیق‌تر صورت بگیرد، می‌تواند بازدهی بسیار بالاتری داشته باشد. در این روش، میزان شست‌وشوی زمین، اتلاف کود و مواد غذایی بسیار کاهش می‌یابد.
آبیاری بارانی
در آبیاری بارانی، آب از روزنه‌های کوچکِ درون لوله‌ی گسترده شده در زمینه کشاورزی با فشار زیاد خارج شده و نوعی شبیه‌سازی از باران است. به این دلیل، آبیاری بارانی نام گرفته است. این روش از آبیاری، نه تنها باعث صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود، بلکه به لحاظ بصری نیز فضایی زیبا و آرامش‌بخش را به وجود می‌آورد. آبیاری بارانی علی‌رغم تاثیری که بر کاهش مصرف آب می‌گذارد، اما معایبی هم به همراه دارد. هزینه اولیه‌ی زیاد برای راه‌اندازی این روش، از بارزترین معایب آن است. این هزینه بالا باعث شده تا کشاورزی در ایران بیشتر به حالت سنتی انجام بگیرد. دولت و شرکت‌های خصوصی با ارائه تسهیلات، می‌تواند کشاورزان را برای تهیه این ابزارها کمک کنند.
آبیاری زیرسطحی
در این نوع آبیاری در کشاورزی، تبخیر آب به کمترین حالت ممکن کاهش می‌یابد. به عبارتِ دیگر، آبیاری زیرسطحی، همان آبیاری قطره‌ای است که در زیر خاک اجرا می‌شود. برای استفاده از این روش، نیازمند واحدهایی مثل حوضچه آب، پمپاژ، تنظیم کننده فشار، فیلتر، لولهPVC ، نوار انتقال آب به ریشه و برخی از اجزای دیگر است. لوله‌های PVC و دیگر اجزاء مربوطه باتوجه به نوعِ محصول کشاورزی، در عمق مناسب از خاک قرار می‌گیرند. این آبیاری در مناطق کشاورزی که بادخیز هستند، بسیار مناسب است. چراکه آب‌های سطحی در مناطق بادخیز، سریعا خشک می‌شود. از معایب این روش آبیاری در کشاورزی، می‌توان به انسداد نازل‌ها با جلبک، باکتری و یا مواد معلق در آب اشاره کرد. در استفاده از ادوات کشاورزی، باید دقت شود که به لوله‌هایPVC آسیب نرسد.
آبیاری کوزه‌ای
آبیاری کوزه‌ای، از روش‌های قدیمی آبیاری است. این روش از اختراعات ایرانیان در دوره ساسانیان است. در مناطق کویری ایران، کشاورزی را با این نوع آبیاری مدیریت کردند. در آبیاری کوزه‌ای، در زمین کشاورزی و نزدیک به گیاه، گودالی حفر می‌کنند، سپس کوزه‌هایی بزرگ در گودال قرار می‌دهند. به طوری که بدنه‌ی کوزه درون گودال و دهانه آن بر روی سطح خاک قرار داشته باشد، تا در صورتی که آب کوزه تمام شود آن را پر کنند. کشاورزی با این سبک در گذشته در مناطق کویری مثل کرمان و یزد انجام می‌شد. این روش تقریباً در حال فراموشی بود، اما با خشک‌سالی‌های پیاپی در ایران، صنعت کشاورزی، این روش بهینه در مصرف آب را دوباره رونق بخشید. حتی با استفاده از برخی تغییرات، می‌توان این روش را جزو بهترین روش‌های آبیاری برای صرفه‌جویی در مصرف آب دانست.