همه چیز درباره‌ی قلمه زدن گیاهان آپارتمانی
شاید شما هم جزء کسانی باشید که به دنبال کسب درآمد از طریق کشت گلخانه‌ای هستید یا شاید هم به دنبال نگهداری از گیاهان آپارتمانی برای افزایش جذابیت خانه باشید؛ شاید هم بخواهید در یک قطعه زمین محصولات قابل کشت در همه‌ی فصل‌های سال بکارید.
چیزی که به دنبال آن هستید، هرچه که باشد، باید قبل از روآوردن به یکی از روش‌های کشت، درخصوص یکسری از مسائل اطلاعات جامعی کسب نمایید؛ انواع مختلف کود، نیازهای گیاهان در هر مرحله از رشد، روش‌های آبیاری به خصوص روش‌های مدرن آبیاری، انواع ابزارآلات کشاورزی و انواع روش‌های تکثیر گیاهان از جمله مسائلی است، که باید قبل از وارد شدن به حوزه‌ی کشاورزی درمورد آن‌ها اطلاعات جامع داشته باشید.
چنانچه در رابطه با برخی از مسائل اشاره شده در بالا اطلاعات لازم را ندارید، می‌توانید به مقالات مختلف فروشگاه آنلاین بهاران مراجعه کنید. در این مقاله به بررسی یکی از روش‌های تکثیر یعنی قلمه زدن گیاهان و نحوه‌ی اجرای آن برای گیاهان خانگی خواهیم پرداخت.
قلمه زدن گیاهان (Cuttings) چیست؟
بسیاری از گیاهان اعم از گیاهان علفی و چوبی با استفاده از قلمه زدن گیاهان تکثیر می‌شوند. قلمه زدن گیاهان یکی از روش‌های تکثیر غیرجنسی گیاهان بوده که در آن یک بخش رویشیِ گیاه از گیاه مادر جدا و کشت می‌شود تا خودش را بازسازی کند و درنتیجه یک گیاه کامل شکل گیرد.
توجه داشته باشید که در قلمه زدن گیاهان باید به یکسری نکات توجه داشت که چند مورد از آن‌ها عبارت است از:
- در نظر داشتن یک بستر مناسب پیش از قلمه زدن گیاهان: چانچه به دنبال کشتِ پرسودترین سبزیجات در گلخانه هستید، قبل از آن در رابطه با انواع بستر کشت گلخانه‌ای تحقیق کنید. اگرهم به دنبال کاشت گیاهان آپارتمانی برای دلایلی نظیر داشتن انرژی مثبت در خانه یا بهبود سلامتی و… هستید، درخصوص جنس و اندازه‌ی گلدان مناسب اطلاعاتی را کسب نمایید.
- قلمه زدن گیاهان روش‌های مختلفی دارد و روش مناسب قلمه زدن هر گیاه خاص است. لذا قبل از اقدام به قلمه زدن گیاهان، بینید که آیا روش مدنظر مناسب گیاهی که قصد کشت آن را دارید هست یا خیر.
5 اشتباه رایج در قلمه زدن گیاهان
قبل از اینکه بخواهیم به بررسی انواع روش‌های قلمه زدن گیاهان و مراحل اجرای قلمه زدن گیاهان خانگی بپردازیم، لازم است که درخصوص یکسری از اشتباهات رایج بیشتر بدانید چراکه انجام آن می‌تواند تمام زحمات شما را به باد دهد.
- اشتباه از کود اشتباه: اکثر شما با انواع کود یعنی ارگانیک (نظیر کود مرغی)، کود بیولوژیک (جلبک دریایی آلگارین) و کودهای شیمیایی (نظیر کود روی و کود آهن) تا حدی آشنایی دارید. شما نمی‌توانید در استفاده از کود سلیقه‌ای عمل کنید و باید از کود مناسبِ گیاهتان استفاده کنید. برخی اعتقاد دارند که از آنجایی که کودهای ارگانیک منبع طبیعی دارند، پس استفاده از آن‌ها پس از قلمه زنی گیاهان آپارتمانی مشکلی ندارد، درحالی که باعث از بین رفتن گیاه می‌شوند.
- اجازه دهید گیاه خشک شود: گیاه همواره از طریق برگ‌هایش درحال از دست دادن آب است و وقتی که آن را برش می‌زنید، آب بیشتری از دست می‌دهد. اگر فاصله‌ی بین برش زدن و کاشت طولانی است، باید پس از قلمه زنی گیاهان، آن را در آب قرار دهید.
- بیش از حد کوچک بریدن توده‌ی ریشه‌ها: در برش‌هایی که برای قلمه زدن گیاهان انجام می‌شود، لازم است که بعد از برش یک طوقه یا جوانه به همراه یک دستگاه ریشه‌ای سالم باقی بماند درغیر این صورت قلمه رشد نخواهد کرد.
- استفاده از روش غلط قلمه زنی گیاهان: ممکن است که فکر کنید که قلمه زنی یک روش ساده برای تکثیر گیاهان است و بخواهید که آن را روی تمام گیاهان به کار ببرید؛ برخی از گیاهان (مانند خَربَق) با این روش تکثیر نمی‌شوند.
- کاشت زودتر از موعد: برخی از گیاهان جوان در مقابل دمای محیط، مقدار رطوبت و سایر عوامل خارجی بسیار آسیب‌پذیر هستند و کاشت سریع آن‌ها باعث از بین رفتنشان می‌شود. چنانچه قلمه‌ی شما هم جزء این گیاهان می‌باشد، لازم است که روش نشاء کاری (transplanting)را برایشان به کار ببرید.
انواع روش‌های قلمه زنی گیاهان
روش‌های مختلفی برای قلمه زنی گیاهان وجود دارد که هرکدام مناسب نوعی خاصی از گیاه است. پس از جدا کردن بخشی از گیاه، قلمه را درون آب قرار می‌دهند، تا ریشه دربیاورد؛ به این فرآیند ریشه‌زایی گفته می‌شود. با توجه به اینکه قلمه از کدام قسمت گیاه جدا می‌شود، قلمه زنی گیاهان به انواع زیر تقسیم می‌شود:
- قلمه چوب سخت (خشبی):
قلمه خشبی (Hardwood cuttings) بر روی شاخه‌های سفتِ سالِ جاریِ درختان و درختچه‌ها انجام می‌شود. طول قلمه‌های خشبی بین 15 تا 30 سانتی متر است. عمدتاً قلمه بین اواخر پاییز تا اواخر زمستان یعنی زمانی که گیاه در خواب زمستانی است، گرفته می‌شود. قلمه زدن گیاهانِ ختمی، گز روغنی و انجیر به این روش انجام می‌شود.
- قلمه چوب نیمه‌سخت (نیمه‌خشبی):
قلمه‌ی نیمه خشبی یا نیمه سخت (Semi-hardwood cuttings) بر روی ساقه‌ی سبز و سختی که هنوز به طور کامل بالغ نشده است، انجام می‌گیرد. ایده‌آل‌ترین اندازه‌ی قلمه در این روش بین 10 تا 15 سانتی متر است. این روش قلمه زدن گیاهان برای گیاهانی نظیر یاس و ادریسی مناسب است. درهر موقع سال می‌توان قلمه را جدا کرد اما اکثراً در اواخر بهار صورت می‌پذیرد چراکه برای ریشه‌زایی بهترین زمان محسوب می‌شود.
- قلمه چوب نرم (Softwood cuttings):
این روش بر روی نوک نرسیده‌ی گیاهان چوبی نظیر اکثر بوته‌های زینتی (گل رز و…) و برخی درختان انجام می‌شود. برای این نوع از قلمه زنی گیاهان، برش از پایینِ گره‌ی روی ساقه زده می‌شود و به منظور ریشه‌زایی بهتر برگ‌های پایینی حذف می‌شوند. ایده‌آل‌ترین اندازه‌ی قلمه در این روش بین 8 تا 12 سانتی متر است.
- قلمه علفی (Herbaceous cuttings):
نوعی قلمه‌ی چوب نرم محسوب می‌شود که برروی گیاهان علفی نظیر میخک قرنفلی، گل داوودی، حسن یوسف، کوکب، اطلسی و… انجام می‌گیرد. ایده‌آل‌ترین اندازه‌ی قلمه در این روش بین 2.5 تا 10 سانتی متر است
مراحل قلمه زدن گیاهان آپارتمانی
- انتخاب گیاه مناسب برای قلمه زدن:
چنانچه از گیاه مادری که دارای بیماری یا پژمرگیِ زیاد یا شاخ و برگ مرده است استفاده کنید، قلمه زنی با موفقیت انجام نخواهد شد. برای یک قلمه زنی موفق رشد گیاه مادر ضروری است. فراموش نکنید که در انتخاب گیاه مادر، رشد سبز در مقایسه با حجم انبوهی از شکوفه‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. گیاه مادر باید به اندازه‌ای بزرگ باشد که جدا کردن بخشی از آن به آن صدمه نزند.
- آماده کردن محفظه:
محفظه را با ترکیبی بدون خاک آماده کنید تا قلمه را نگه دارد. به آن خاک اضافه نکنید چرا که ممکن است حاوی عوامل بیماری‌زایی باشد که گیاه را می‌کشد.
- بهترین ساقه برای قلمه زدن گیاهان را پیدا کنید:
یک ساقه‌ی سبز و غیرچوبی را انتخاب کنید. ساقه‌های تازه‌تر در مقایسه با ساقه‌های چوبی یا قدیمی‌تر سریع‌تر و راحت‌تر ریشه می‌دهند. به دنبال یک شاخه‌ی با تکمه باشید؛ تکمه، یک برآمدگی می‌باشد که یک برگ یا گل به آن چسبیده است؛ شاخه‌های جدید از این نقطه درمی‌آیند.
- جدا کردن قلمه:
از یک قیچی یا تیغی که با الکل استرلیزه شده است، استفاده کنید. قلمه را درست از زیر تکمه جدا کنید. نیازی نیست که ساقه بلند باشد اما باید حداقل دو برگ و یک تکمه داشته باشد.
- آماده کردن قلمه:
قلمه را برروی یک سطح صاف و سخت قرار دهید و با تیغِ استرلیزه شده، یک برش از وسط تکمه بزنید. برش زدن باعث می‌شود که احتمال ریشه‌زایی افزایش یابد.
سپس به غیر از یک یا دو برگ، سایر برگها را جدا کنید. وجود دو برگ برای فتوسنتز لازم است اما تعداد بیشتر آن‌ها می‌توانند انرژی‌ای را که می‌تواند صرف ریشه‌زایی شود، مصرف کنند. چنانچه اندازه‌ی برگها در مقایسه با ساقه، بیش از حد بزرگ بودند، نیمه‌های بالایی برگها را ببرید.
- استفاده از هورمون‌های ریشه‌زایی (اختیاری):
برخی از گیاهان به راحتی ریشه می‌دهند اما برای آن‌هایی که به سختی ریشه می‌دهند، می‌تونید استفاده از هورمون‌های ریشه‌زایی را به بخشی از فرآیند قلمه زدن گیاهان خانگی اضافه کنید. برای اینکه بدانید از چه هورمون‌های می‌توان استفاده کرد، بد نیست که با انواع هورمون‌های گیاهی آشنا شوید.
یک ظرف را با آب و ظرفی دیگر را با هورمون پر کنید. انتهایی از قلمه را که دارای تکمه است، در آب و سپس در هورمون فرو کنید. هورمون‌های اضافی را بتکانید چراکه مقدار اضافه‌ی آن می‌تواند شانس موفقیت را به تاخیر بیاندازد.
- ایجاد سوراخِ کشت:
با استفاده از یک مداد یا ابزارهای مشابه، یک سوراخ کشت درون محفظه‌ای که محتوای بدون خاک دارد، ایجاد کنید. سعی کنید که قطر سوراخ کمی بزرگ‌تر از قطر قلمه باشد تا از پاک شدن هورمون در زمان قرار دادن قلمه در محفظه جلوگیری شود.
- کاشت قلمه:
به آرامی قلمه را در سوراخی که ایجاد کردید قرار دهید و آن را پر کنید. شما می‌توانید چندین قلمه را درون یک محفظه قرار دهید اما فاصله‌ی آن‌ها با یکدیگر باید به گونه‌ای باشد که برگه‌ها به یکدیگر برخورد نکنند.
- محفظه را با پلاستیک بپوشانید:
یکی از مهمترین مراحل قلمه زدن گیاهان خانگی (و بسیاری از گیاهان دیگر) این مرحله است. محفظه را به همراه قلمه با یک پلاستیک بپوشانید. این کار مقدار رطوبتی را که در اختیار گیاه است، بالا نگه می‌دارد و گرما را حفظ می‌کند. اما محفظه را با پلاستیک کاملاً کیپ نکنید چراکه لازم است که هوا کمی در جریان باشد. تا زمانی که برگ‌های جدید سبز نشده است، محفظه را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید.
- نظارت بر قلمه:
آخرین گام در قلمه زدن گیاهان خانگی نظارت بر قلمه است. تا زمانی که ریشه‌ها شکل نگرفته‌اند، محفظه را مرطوب نگهدارید اما آنقدر خیس نکنید که زیر پلاستیک تعریق انجام شود. دائماً محفظه را بررسی و به دنبال نشانه‌های پوسیدگی باشید و قلمه‌های مشکوک را به محض شناسایی مشکل جدا کنید. بعد از 2 یا 3 هفته، بررسی کنید که آیا ریشه‌زایی اتفاق افتاده است یا خیر. اگر ریشه‌ها درآمده بودند، قلمه را به محل اصلیِ خود (گلدان، باغچه و…) منتقل کنید.
آیا برای تکثیر، حتماً باید از قلمه زدن گیاهان استفاده کرد؟
روش‌های تکثیر گیاهان بسیار متنوع است و قلمه زدن گیاهان صرفاً یکی از روش‌های تکثیر غیرجنسی در گیاهان است. در واقع برخی گیاهان هستند که بهتر است با روش‌های غیر جنسی تکثیر پیدا کنند.
چنانچه تصمیم گرفتید که به قلمه زدن گیاهان خانگی بپردازید، قبل از هرگونه اقدام، در رابطه با مسائلی نظیر بهترین نوع قلمه زدن برای گیاه مدنظرتان، نیازهای گیاهان در هر مرحله از رشد و جنس و اندازه‌ی مناسب گلدان تحقیق کنید.