انواع هورمون‌های گیاهی در کشاورزی
با رشد جمعیت و افزایش تقاضای مواد غذایی، پرورش محصولات کشاورزی باکیفیت از اهمیت بالایی برخوردار است. از این رو پژوهشگران با انجام مطالعات گسترده بر روی گیاهان و عوامل رشد آنها، به کشاورزان در تامین مواد غذایی کمک می‌کنند. متخصصین با مشاوره و ارائه محصولاتی مثل کود، سم، هورمون گیاهی و … علاوه بر تامین نیاز جامعه، به کم کردن هزینه‌ها و کسب سود بیشتر کشاورزان کمک می‌کنند.
با توجه به افزایش کاربرد انواع هورمون گیاهی در کشاورزی، در ادامه‌ی مقاله‌ی به بررسی انواع آن می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.
هورمون گیاهی چیست؟
هورمون، کلمه‌ای با ریشه‌ای یونانی بوده در لغت به معنای در حال حرکت، تهییج یا تحریک است. رشد گیاهان به عواملی مختلفی بستگی دارد؛ برخی از این عوامل مثل نور خورشید، آب، اکسیژن و مواد معدنی جزء عوامل بیرونی هستند. برخی دیگر مثل هورمون گیاهی، درونی و ذاتی است. به این هورمون‌های گیاهی، “فیتوهورمون” نیز گفته می‌شود. این هورمون‌ها تقریباً در تمام قسمت‌های گیاه تولید می‌شوند و به قسمت‌های مختلف گیاه منتقل می‌شوند.
جهت مطالعه مقاله “جلبک دریایی الگارین و روش استفاده از آن ” از این لینک استفاده کنید.
وظایف اصلی هورمون گیاهی چیست؟
هورمون گیاهی تمام فعالیت‌های رشدونمو گیاه مانند تقسیم سلولی، بزرگ شدن، گلدهی، تشکیل بذر، خواب و ریزش را کنترل می‌کند. هورمون گیاهی بر اساس عملکرد و نوع وظیفه به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- محرک‌های رشد گیاهی
- بازدارنده‌های رشد گیاهی
انواع هورمون گیاهی
هورمون گیاهی، یک ترکیب شیمیایی است که نقش مهمی در فرآیندهایی مانند بهاره شدن، نورتروپیسم، جوانه‌زنی بذر، خواب و غیره ایفا می‌کند. هورمون گیاهی، با غلظت بسیار کم در گیاهان وجود دارد؛ از این رو هورمون گیاهی مصنوعی، با هدف کمک به سلامت و فرآیند رشد گیاه تولید می‌شود.
هورمون‌های گیاهی از مشتقات ایندول (اکسین‌ها)، ترپن‌ها (جیبرلین‌ها)، آدنین (سیتوکینین‌ها)، کاروتنوئیدها (اسید آبسیزیک) و گازها (اتیلن) هستند. همانطور که گفتیم برخی از این هورمون‌های گیاهی، بازدارنده رشد و برخی محرک رشد هستند
هورمون گیاهی اکسین
اکسین به معنای رشد کردن است. این هورمون گیاهی به طور گسترده‌ای در فعالیت‌های کشاورزی و باغبانی استفاده می‌شود. اکسین، مشوقی برای تولید هورمون‌های دیگر بوده و همراه با سایتوکنین‌ها به رشد ساقه‌ها، ریشه‌ها و میوه‌ها کمک می‌کند و باعث تبدیل ساقه‌ها به گل‌ها می‌شوند.
اکسین در راس‌های در حال رشد، ریشه و ساقه یافت شده و سپس برای عمل به قسمت‌های دیگر مهاجرت می‌کنند. اسید اندول استیک از فراوان‌ترین هورمون گیاهی اکسین است. در استفاده از این هورمون گیاهی توجه داشته باشید که هورمون اکسین به مقدار کم برای رشد ریشه لازم است و در صورت افزایش جزئی آن، از رشد ریشه جلوگیری می‌کند. بنابراین بهتر است در استفاده از هورمون گیاهی، از نظر متخصصان بهره‌مند شوید.
طبیعی: ایندول-3-استیک اسید (IAA)، ایندول بوتیریک اسید (IBA)
مصنوعی: دی کلروفنوکسی استیک اسید(2,4-D)، نفتالین استیک اسید (NAA)
وظیفه هورمون گیاهی اکسین:
- افزایش طول سلول ساقه و ریشه
- باعث ایجاد پارتنوکارپی یعنی رشد میوه بدون لقاح می‌شود. مثل گوجه‌فرنگی
- از ریزش زودرس برگ‌ها، گل‌ها، میوه‌ها جلوگیری می‌کند.
- در پیوند مفید است.
- گلدهی را ترویج می‌کند. مانند آناناس
- 2،4-D به طور گسترده‌ای به عنوان یک علف‌کش برای از بین بردن علف‌های هرز نامطلوب بکار می‌رود.
- به تقسیم سلولی و تمایز آوند چوبی کمک می‌کند.
هورمون گیاهی جیبرلین
بیماری قارچی بر روی دانه برنج، باعث افزایش غیر طبیعی قد برخی از آنها شده بود. پژوهشگران ژاپنی با بررسی این بیماری، متوجه هورمون گیاهی جیبرلین شدند. بیش از 100 نوع جیبرلین شناخته شده است. آنها طبیعتِ اسیدی داشته و این هورمون گیاهی در گیاهان عالی و قارچ‌ها وجود دارد
وظیفه هورمون گیاهی جیبرلین:
- باعث دراز شدن ناگهانی میانگره‌ها، درست قبل از گلدهی در گیاهانی مانند کلم، چغندر می‌شود.
- پیری گیاهان را به تاخیر می‌اندازد.
- پارتنوکارپی (رشد میوه بدون لقاح) را القا می‌کند.
- کشیده شدن ساقه و کوتولگی را معکوس می‌کند.
- در گیاهان خاصی مانند شاهدانه باعث نر شدن گیاه می‌شود.
- باعث ایجاد آنزیم‌های هیدرولیتیک مانند لیپاز، آمیلاز در آندوسپرم جوانه‌زنی دانه غلات و دانه جو می‌شود.
- خواب بذر را می‌شکند.
- باعث افزایش گل در خیار گلخانه‌ای می‌شود
برای مشاهده محصو کودها از این لینک استفاده کنید.
هورمون گیاهی سیتوکینین
این هورمون گیاهی، در تمام مراحل رشد گیاهان تاثیرگذار است. سیتوکینین‌ها نقش مهمی در فرایند سیتوکینز دارند. این هورمون گیاهی، به طور طبیعی در گیاهانی که در آن تقسیم سلولی سریع اتفاق می‌افتد، سنتز می‌شوند. برای اولین بار، سیتوکینین‌ها در شیر نارگیل کشف شدند. نقش این هورمون در ظهور اندامک‌ها و انتقال مواد غذایی در گیاهان اهمیت دارد. وجود هورمون گیاهی سیتوکینین‌ها، گیاه را در مقابل پیری زودرس، آلودگی‌های ویروسی و همچنین دمای بالا، مقاوم می‌کند. سیتوکینین مصنوعی، “کینتین” نام دارد. این هورمون مصنوعی اغلب در آزمایشگاه‌ها و برای تحقیقات علمی استفاده می‌شود.
طبیعی: زاتین (دانه ذرت، شیر نارگیل)، ایزوپنتیل آدنین
مصنوعی: کینتین، بنزیل آدنین، دی فنیل اوره، تیدیازورون
وظیفه هورمون گیاهی سیتوکینین:
- هورمون گیاهی سیتوکینین باعث بزرگ شدن سلول‌ها می‌شود
- تشکیل کلروپلاست در برگ‌ها تحریک می‌کند
- به حرکت مواد مغذی کمک می‌کند ( با این کار پیری برگ را به تاخیر می‌اندازد)
هورمون گیاهی اسید آبسیزیک
اسید آبسیزیک، یک هورمون گیاهی بازدارنده رشد است. متابولیسم گیاه را مهار کرده ریزش و خواب را تنظیم می‌کند. به این هورمون گیاهی “هورمون استرس” نیز می‌گویند. زیرا تحمل گیاهان را افزایش می‌دهد.
وظیفه هورمون گیاهی اسید آبسیزیک:
- باعث کنده شدن برگ‌ها و میوه‌ها می‌شود
- از جوانه زنی مجدد بذر جلوگیری می‌کند
- باعث ایجاد پیری در برگ‌ها می‌شود
- خواب را در دانه‌ها تسریع می‌کند
- برای جلوگیری از تعرق تحت تنش آبی، روزنه‌ها را تحریک می‌کنند تا بسته شوند
برای مشاهده محصولات فروشگاه بهاران از این لینک استفاده کنید.
هورمون گیاهی اتیلن
به عنوان یک محرک رشد و همچنین یک مهار کننده به صورت گازی عمل می‌کند. در قرن نوزدهم مردم اتاقکی را با ذغال سنگ گرم می‌کردند و سپس میوه‌های نارس را در آن انبار می‌کردند تا رسیده شود. حتما شما هم فکر می‌کنید که گرمای اتاق باعث رسیده شدن میوه‌ها می‌شود؟ اما این چنین نیست.
برخلاف تصورها، این فرآورده‌های کروسن (مثل گاز اتیلن) است که باعث رسیدن میوه‌ها می‌شود. این هورمون گیاهی در میوه‌های در حال رسیدن و بافت‌هایی که در حال پیری هستند سنتز می‌شود. اتیلن بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی در گیاه را تنظیم می‌کند و یکی از پرکاربردترین هورمون‌ها در کشاورزی است.
وظیفه هورمون گیاهی اتیلن:
- رسیدن میوه‌ها را تسریع می‌کند
- خواب بذر و جوانه را کنترل می‌کند
- افزایش سریع دمبرگ‌ها و میانگره‌ها را تحریک می‌کند
- باعث پیری و از بین رفتن برگ‌ها و گل‌ها می‌شود
- رشد ریشه و تشکیل ریشه مو را تحریک می‌کند و در نتیجه سطح جذب را افزایش می‌دهد
- خاصیت مادگی را در گیاهان تک پایه تحریک می‌کند
سخن آخر
در این مقاله به پنج دسته اصلی هورمون گیاهی اشاره کردیم. به غیر از 5 هورمون اصلی، هورمون‌های دیگری نیز وجود دارند که بر فرآیندهای فیزیولوژیکی گیاه تأثیر می‌گذارند، به عنوان مثال براسینواستروئیدها، سالیسیلات‌ها، جاسمونات‌ها، استریگولاکتون‌ها و غیره.
هر کدام از این پنج هورمون گیاهی بر اساس ساختار و نوع عملکرد، می‌توانند عامل محرک رشد یا عامل بازدارنده رشد و یا عامل هر دو باشد. از آنجا که استفاده از هر هورمون گیاهی، باید بر طبق استانداردهای کشاورزی باشد، بهتر است قبل از مصرف هورمون گیاهی از متخصصین این حوزه مشورت بگیرید.