بذرهای خوب و با کیفیت، از نظر اندازه یکنواخت، پر و چاق هستند. آنها دارای اندازه کامل خود هستند و گیاهچه خوبی داشته و بیش از ۸۰ درصد قدرت جوانه‌زنی دارند. این در حالی است که بذرهای بی‌کیفیت اغلب دچار تغییر رنگ شده‌اند و هنگامی که آنها را در ظرف آب، خیس می‌کنید به جهت عواملی چون آسیب خوردگی، روی آب باقی می‌مانند اما بدرهای سالم که پر و سنگین از مواد مغذی هستند در آب فرو می‌روند. بذر باکیفیت باید حاوی مقدار مناسبی از رطوبت بوده و کهنه نباشد.
در این مقاله ابتدا به این سوال پاسخ خواهیم داد که استفاده از بذرهای خوب و باکیفیت تا چه حد مهم است؟ و سپس قدری در مورد ویژگی‌‌های یک بذر خوب صحبت خواهیم کرد و به اهمیت بذر سالم برای تولید گیاه سالم خواهیم پرداخت و در انتها قدری در مورد اصلاح ژنتیکی به عنوان راهی برای حصول بذرهای باکیفیت صحبت خواهیم کرد.
۷ مزیت برای اهمیت دادن به کیفیت بذر
استفاده از بذر خوب موجع‌به سبز شدن بیشتر محصول (بیش از ۷۰%)، کاهش کاشت مجدد، توده‌های گیاهی یکنواخت‌تر و رشد سریع‌تر محصولات اولیه می‌شود. رشد خوب در مراحل اولیه مشکل علف هرز را کاهش می‌دهد و مقاومت محصول را در برابر آفات و بیماری‌های حشرات افزایش می‌دهد. ترکیبی از رویش بیشتر محصول، رشد سریع زودرس محصول و افزایش مقاومت محصول در برابر آفات و بیماری‌های حشرات منجر به افزایش ۵ تا ۲۰ درصدی عملکرد می‌شود.
همچنین بخوانید: نکاتی که باید درباره کاشت بذر گل بدانید؛ آموزش و نکات مهم
۵ ویژگی برای بذر خوب و باکیفیت
تا کنون به طور ضمنی به این سوال‌ها پاسخ دادیم که “چگونه می‌توان بذر سالم و باکیفیت را از بذرهای ناسالم و کم‌کیفیت تشخیص داد؟” و اینکه ” آیا بذرهای سالم در آب فرو می روند و بذرهای ناسالم روی آب قرار می‌گیرند؟”؛ در این بخش در قالب برشمردن ۵ ویژگی برای یک بذر خوب و باکیفیت، دو سوال فوق را با تفصیل بیشتری جواب خواهیم داد:
۱.اندازه یک بذر خوب و باکیفیت:
بذرهای خوب و با کیفیت، از نظر اندازه، یکنواخت، پر و چاق هستند. آنها دارای اندازه کامل خود هستند.در خصوص اهمیت اندازه بذر در هنگام خرید یا انتخاب بذر باید گفت بذرهای کوچک حاوی مواد غذایی کمتری هستند که گرچه به آنها کمک می‌کند تا از خاک بیرون بیایند و نهال‌های سالم تولید کنند و اگرچه بذرهای کوچک ممکن است در شرایط ایده‌آل به اندازه بذرهای بزرگتر سرعت جوانه‌زنی اولیه بالایی داشته باشند اما ممکن است قدرت بیرون آمدن از خاک را نداشته باشند، به ویژه در شرایط کاشت مزرعه‌های کمتر از ایده‌آل. همچنین بذرهای کوچک یا بدشکل نسبت به بذرهای بزرگتر و با شکل بهتر، در شرایط نگهداری یکسان، عمر کوتاه‌تری دارند. یک بذر خوب باید مواد غذایی لازم برای رشد جنین گیاهی را داشته باشد بنابراین باید کاملا رسیده باشد. به همین دلیل بذرهای خوب دارای اندازه کامل خود هستند و گیاهچه خوبی دارند و از قدرت نامیه(یا جوانه‌زنی) بیش از ۸۰ درصد برخوردار هستند.
۲. قدرت جوانه‌زنی بذر خوب:
بذرهای خوب و باکیفیت، گیاهچه خوبی دارند و به جهت زنده بودن، بیش از ۸۰ درصد قدرت جوانه‌زنی دارند. به منظور تست و آزمایش قدرت جوانه‌زنی بذر، یک نمونه تصادفی ۱۰۰ عددی از بذرها بردارید و به مدت ۲۴ ساعت در آب خیس نمایید. بذرها را به صورت شبکه‌ای روی دستمال کاغذی مرطوب بچینید و با یک حوله کاغذی مرطوب دیگر بپوشانید و رول کنید. نمونه را در یک کیسه پلاستیکی قرار دهید. مطمئن شوید که کاغذ مرطوب است (اما نه تا حدی که آب از بین برود در غیر این صورت بذرها می‌پوسند). پس از ۳ تا ۵ روز، تعداد بذرهای جوانه زده را بشمارید و درصد جوانه‌زنی را ثبت کنید. بهتر است قدرت جوانه‌زنی بذر در خاک را نیز بررسی کنید که اغلب ۷۰ درصد و کمتر از قدرت جوانه‌زنی در کاغذ مرطوب و نایلون است. برای این منظور پس از قرار دادن بذرها در سینی خاک، به آرامی روی بذرها را با یک لایه خاک (مثلاً ۵ میلی متر) بپوشانید و مرطوب نگه دارید و پس از هفت روز درصد جوانه‌زنی را ثبت کنید.
۳. سلامت و تمیزی بذر باکیفیت و خوب:
بذرهای خوب و باکیفیت عاری از بذر علف‌های هرز، بیماری، عوامل بیماری‌زا، حشرات یا مواردی از این دست هستند. پاتوژن‌هایی مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها یا ویروس‌ها می‌توانند روی سطح یا داخل بذر زندگی کنند و پتانسیل گسترش بیماری را به محصول فصل بعد ایجاد نمایند. پاتوژن‌ها می‌توانند بر جوانه‌زنی تأثیر منفی بگذارند، باعث عفونت گیاهچه و آسیب به گیاهان بالغ شوند. انتقال پاتوژن‌های قارچی و باکتریایی از بذر به محصول می‌تواند به طور قابل توجهی بسته به شرایط رشد متفاوت باشد. بیماری‌های ناشی از ویروس‌ها معمولاً نسبت به قارچ‌ها یا باکتری‌ها سرعت انتقال بیشتری دارند و کمتر تحت تأثیر شرایط فصلی قرار می‌گیرند. بذرهای خوب و باکیفیت عاری از بیماری، آفت، تخم حشرات، دانه‌های علف هرز، سنگ‌ریزه، بذرهای شکسته و… (به بیان عامیانه، آت‌آشغال)،هستند. بذر خوب باید کاملا سالم بوده و پوسته سالمی داشته باشد و شکسته و له شده نباشد.
۴. وزن بذر خوب و باکیفیت:
بذر خوب، سنگین‌تر از سایر بذرهای مشابه خود می‌باشد به همین جهت برای افزایش کیفیت بذر های انتخابی برای کاشت، گاه به وسیله نیروی باد دانه‌های سنگین‌تر و باارزش‌تر را از دانه‌ها و بذرهای سبک‌تر جدا می‌کنند. بذری که کشاورز برداشت می‌کند شامل بذرهایی با اندازه‌های مختلف و مواد غیر بذری (مانند علف های هرز) است. دانه‌های پُر(سنگین‌تر) را می‌توان با استفاده از باد طبیعی یا فن برقی جدا کرد. برای این کار بذرها را به آرامی از ارتفاع ۱ تا ۱ و نیم متری بریزید.به این ترتیب بذرهای سبک تر، بذر علف‌های هرز و مواد غیر بذر حذف می‌شوند.
۵. بسته‌بندی اصولی:
کیسه بذر باید به درستی برچسب‌گذاری شده باشد و بسته‌بندی باکیفیت انجام شده باشد. گفتنی است بذری که درست نگهداری شود تا یک سال کیفیت خود را حفظ می‌کند.
نکته: هنگام خرید بذر، علا‌ه بر توجه به کیفیت آن باید در نظر داشته باشید که بذر باید متناسب با آب و هوای منطقه و نظام کشت مورد استفاده کشاورز انتخاب شود. بذر باید کیفیت زراعی بالایی داشته و الگوی رشد و رسیده شدن آن، یکنواخت باشد. برای این منظور می‌توان از بذرهای هیبریدی استفاده کرد. بذرهای هیبریدی با پیوند دو والد متفاوت که با دخالت انسان، انتخاب و پیوند داده شده‌اند، به وجود می‌آیند. هدف از این بذرهای هیبریدی با پیوند دو والد متفاوت که با دخالت انسان، انتخاب و پیوند داده شده‌اند، به وجود می‌آیند. هدف از این دخالت انسانی، بارزتر کردن برخی ویژگی‌ها در بذر است مثلا پرمحصول‌تر کردن آن یا افزایش مقاومتش در برابر آفات.
همچنین بخوانید: بهترین زمان کاشت انواع بذر
اهمیت بذر سالم برای تولید گیاه سالم
گیاهان سالم پایه و اساس همه حیات روی زمین، عملکرد اکوسیستم، امنیت غذایی و تغذیه هستند. در همین راستا سازمان ملل متحد، ۱۲ماه می را به عنوان روز جهانی بهداشت گیاهان نامگذاری کرده است. گیاهان سالم می‌توانند بذرهای سالم به دست دهند و بذر سالم، اولین گام برای داشتن یک گیاه سالم و مقاوم است. سلامت بذرهای شما با گیاهانی شروع می‌شود که آن بذرها را تولید می‌کنند. گیاهان مولد بذر باید قوی و عاری از بیماری باشند. گیاهان قوی و سالم، دانه‌ها و نهال‌های سالم‌تری تولید می‌کنند که بزرگتر، زنده‌تر و قوی‌تر از نهال‌های تولید شده توسط گیاهان ضعیف، بیمار و تحت تنش خشکی یا گرسنگی مزمن هستند.
بیماری‌های ناشی از بذر، اغلب در اوایل رشد گیاه ایجاد می‌شوند و باعث استقرار ضعیف محصول و کاهش قدرت گیاه می‌شوند که منجر به عملکرد کمتر می‌شوند. حذف گیاهان بیمار بسیار مهم است زیرا سلامت گیاهان مادر نه تنها برای سلامت بذرهایی که تولید می‌کنند مهم است، بلکه می‌تواند بر نسل‌های بعدی نیز تأثیر بگذارد و بهره‌وری آنها را کاهش دهد و حتی به طور کامل از تولید آنها جلوگیری کند. گیاهان بیمار پاتوژن‌های بیماری را از طریق بذر خود به گیاهان جدید منتقل می‌کنند. اجازه ندهید گیاهان بیمار بذر تولید کنند آنها را از منطقه رشد حذف کنید تا بیماری‌های خود را به دانه‌های خود منتقل نکنند یا گیاهان سالم را آلوده نکنند.
اصلاح ژنتیکی راهی برای بالا بردن کیفیت بذر
تقاضا برای مواد غذایی سالم و پایدار، از جمله سبزیجات و میوه، در حال افزایش است اما کشاورزان در سراسر جهان با چالش‌های متعددی روبرو هستند. زمین‌های کشاورزی خوب، آب و مواد خام روز به روز کمیاب تر می‌شوند. در بسیاری از نقاط، تغییرات آب و هوایی باعث ایجاد شرایط رشد کمتر پایدار می‌شود. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد تخمین می‌زند که سالانه ۴۰ درصد از محصولات غذایی جهان به دلیل بیماری‌ها و آفات از بین می‌رود. برای تولید پایدار و امنیت برداشت بهتر، تولیدکنندگان حرفه‌ای به محصولاتی نیاز دارند که در شرایط سخت سالم بمانند و باید گفت همه چیز با بذرهای سالم و قوی شروع می‌شود.
هر ساله ۲۰ تا ۴۰ درصد از تولیدات کشاورزی با ارزش اقتصادی تخمینی ۲۲۰ میلیارد دلار، در اثر حملات آفات و بیماری‌ها از بین می‌رود. بدون گیاهان سالم، ما نمی‌توانیم غذای مغذی کافی برای تغذیه جمعیت رو به رشد جهانی و جلوگیری از سوء تغذیه تولید کنیم.خبر خوب این است که طیف وسیعی از تلاش‌ها برای محافظت از گیاهان در برابر آفات و بیماری‌ها و به حداقل رساندن تلفات تولید در حال انجام است. بانک‌های ژن با حفظ تنوع محصولات زراعی و در دسترس قرار دادن آن برای استفاده، از سلامت گیاه و تنوع زیستی در برابر آفات و بیماری‌ها محافظت می‌کنند. از تنوع موجود در بانک‌های ژن می‌توان برای استخراج صفات مفید و توسعه واریته‌های پرمحصول و مقاوم در برابر آفات و بیماری‌ها، استفاده کرد.
کلام پایانی
در مورد اهمیت انتخاب بذر سالم و باکیفیت باید گفت: چنانچه کشاورزی در کشت یک گیاه از بهترین خاک و مراقبتهای کشاورزی استفاده کند و هزینه زیادی بابت نیروی انسانی و ماشینی متقبل شود اما از بذر باکیفیت استفاده نکند، بخش بزرگی از زحماتش هدر خواهد رفت.سنگینی بهای دقت و توجه به خرج ندادن در تهیه بذر حتی ممکن است به اندازه قابل استفاده نبودن محصول نهایی باشد. اگرچه بذر خوب گران‌تر است اما افزایش کیفیت و بهره وری محصول، این گرانی را جبران خواهد کرد.
شما می‌توانید انواع بذر با کیفیت مطلوب را از فروشگاه کشاورزی بهاران تهیه نمایید، همچنین شما را به خواندن مقالات زیر دعوت می‌کنیم: